Ik heet Ben, net zoals mijn vader. Dat zorgde (en zorgt) wel eens voor
verwarring in onze familie. Daarom was ik al snel ‘kleine Ben’ en mijn vader ‘grote
Ben’. Veel achternamen zijn op precies deze wijze ontstaan. Woonden er in een
dorp meerdere Jannen, dan onderscheidde Jan de Groot zich met zijn lengte van
Jan Kleine.
Piet den Ouden was een andere dan die Piet die zich De Jong noemde.
En Carel Janmaat was die vent die met Jan optrok, terwijl Carel Keesmaat met
Kees omging.Veel familienamen zijn oorspronkelijk bijnamen. Namen
als Zwart, Wit en Bruin duidden op haarkleur. Kruif (krullenbol) en Caluwe
(Kaalkop) verwezen naar de vorm van het haar.
Beeldspraak
Namen als De Ronde of De Groot
spreken voor zich, evenals namen als Oud of Jong. Soms gebruikten mensen een
beetje beeldspraak om iemands eigenschappen aan te duiden. Kon je goed lopen?
Dan heette je Kievit. Was je sluw? Dan heette je De Vos. Was je oud en wijs?
Dan noemden ze Den Uyl.
Een bijzondere vorm dit soort bijnamen zijn de
betrekkingsnamen. Iemand werd genoemd naar de band die hij met anderen had.
Janmaat, dus ‘vriend van Jan’, had ik al genoemd. Maar bijna alle
familieverhoudingen komen als achternaam voor. Broers, Neefs en Ooms zijn daar
voorbeelden van. Of Compeer, dat ‘peetoom’ betekent. Ook niet-verwanten hebben
hun namen doorgegeven, zoals Buurman en Vriend.
Keizer
Vorige week had ik het over de schutwedstrijden van
schutterijen. Die waren in vroeger eeuwen overal in de Nederlanden populair. Terwijl
dat nu een hobby speciaal voor Brabanders en Limburgers van boven de veertig lijkt
te zijn geworden. Als je zo’n ‘schut’ een keer wint, dan mag je je prins
noemen. Na twee keer ben je de koning en na drie keer ben je de keizer. Vroeger
was je de held van het dorp als je zo’n schut won, te vergelijken met degene
die nu het winnende doelpunt in de bekerfinale scoort.
Niet verwonderlijk dat iedereen je De Keizer noemde als je
drie jaren achter elkaar de grote held was. Honderden jaren later genieten je
afstammelingen nog steeds na van je prestatie, net als de familie Princen en de
familie Konings van de schietkunsten van hun voorvaderen.
Dit is het vijfde deel van een wekelijkse serie over familienamen. Aanvullingen? Vragen? Reacties zijn
altijd welkom, ook via [email protected]. Voor dit artikel heb ik gebruikgemaakt van de familiedatabank van het Meertens Instituut.
Volgende week alweer het laatste deel van ‘Aangenaam’.
Lees ook:Jansen en Janssen winnen samen wel
Lees ook:Een Vries buiten Vriesland
Lees ook:Bakker, Becker en Brood waren collega’s
Lees ook:Je bent waar je woont
Lees ook:Piekhaar en De Nijs komen uit Frankrijk